(tekst objavljen u Progressive magazinu br. 47, april 2008.)

Da li ste se nekada zapitali kako bi izgledao život bez postojanja etiketa na proizvodima? Ili kada ne biste mogli da ulepšate svoj stan novim pločicama u kupatilu, sjajnim parketom ili lepim tapetama? Takođe pomislite i na svoje najomiljenije cipele – da nije lepka, mogli biste da ih bacite nakon što bi vam se i najmanje oštetio đon. U svakodnevnom životu, često ne obraćamo pažnju na značaj i svrhu različitih lepkova, ali jedno je sigurno – pored svoje osnovne uloge, lepkovi su tu i da mnogim našim omiljenim predmetima pruže ‘drugu šansu’, u situacijama kada nešto razbijemo, oštetimo ili pocepamo.

Svuda oko nas
Ako pažljivije pogledate oko sebe, videćete da se lepak koristi za nebrojeno mnogo stvari u vašem domaćinstvu, kao i da brojni predmeti koje imate ne bi postojali da nije lepka. U krajnjem slučaju i prostor u kome živite, vaš stan, odnosno stambena zgrada ili vaša kuća, izgrađeni su korišćenjem, pored drugih materijala, i raznovrsnih adheziva za građevinsku upotrebu.

Istorija lepka ukratko
Istorija lepka duga je koliko i istorija samog čovečanstva. Prvi dokazi o postojanju materije koja se koristila kao adheziv datiraju iz perioda 4.000 godina pre nove ere. Arheolozi koji su proučavali grobnice preistorijskih plemena, pronalazili su grnčariju punjenu hranom, zakopanu zajedno sa umrlim osobama. Neke od ovih posuda bile su polomljene, a zatim popravljane lepljenjem uz pomoć smole. Arheolozi su takođe otkrili i statue u vavilonskim hramovima, kod kojih su očne jabučice, napravljene od slonovače, takođe bile zalepljene u očnim dupljama. Ova vrsta lepka, nešto poput katrana, održala se skoro 6.000 godina.
U literaturi, lepak se prvi put spominje u periodu 2000 godina pre nove ere, a u pitanju su bila jednostavna uputstva za pravljenje i korišćenje lepka životinjskog porekla. Proučavanje perioda između 1.500. i 1.000. godine pre nove ere, pokazuje da je lepak počeo da se koristi i u izgradnji. Slike i murali iz ovog perioda prikazuju situacije u kojima se lepak koristi za lepljenje drveta. Tako je, recimo, lepak korišćen i pri pravljenu kovčega čuvenog faraona Tutankamona. Osim toga, danas se u muzejima može pronaći veliki broj umetničkih i drugih predmeta iz grobnica egipatskih faraona, u čijem pravljenju je korišćena određena vrsta lepka životinjskog porekla. U periodu od 1. do 500. godine nove ere, Stari Rimljani i Grci, pri pravljenju lepka koristili su belance iz jaja, kao i krv, kosti, mleko, sir i drugo. Osim toga, Stari Rimljani su bili prvi koji su koristili katran i pčelinji vosak kako bi zapušili rupe na brodskim podovima. Pravi ‘bum’, kada je u pitanju proizvodnja lepka, nastaje krajem osamnaestog i početkom devetnaestog veka, u periodu Industrijske revolucije, kada za pravljenje lepkova počinju da se koriste novi materijali. Prvi sintetizovani plastični polimer bio je celulozni nitrat, dobijen iz celuloze drveta. On je prvi put korišćen pri pravljenju bilijarskih kugli koje su bile izrađene od slonovače. Ipak, iako su lepkovi postojali i pre 6.000 godina, najveći broj tehnologija proizvodnje lepkova razvijen je u poslednjih 100 godina.

Džingis Kan i Antonio Stradivari
Znate li šta je to zajedničko za velikog vojskovođu Džingis Kana i Antonija Stradivarija, čuvenog po pravljenju izvanrednih violina? I jedan i drugi, zahvalnost za svoj uspeh duguju upravo lepku. Džingis Kan, mongolski vladar i vojskovođa, i osnivač velike mongolske feudalne imperije, koji je živeo sredinom 12. i početkom 13. veka, osim sopstvenom mudrošću i odvažnošću, uspeh na bojnom polju postigao je uz pomoć oružja koje je koristila njegova vojska. Strele koje su koristili u borbama bile su pravljene od lameliranog drveta limuna i rogova bikova spojenih lepkom čija je formula, nažalost, zauvek izgubljena. Antonio Stradivari, koji je živeo sredinom 17. i početkom 18. veka, smatra se najvećim majstorom u izradi violina svih vremena, a cene koje dostižu na aukcijama neretko premašuju milionske sume u dolarima. Tajna Stradivarijevih violina je u procesu lameliranja drveta određenim adhezivima, čija formula ni uz pomoć najsavremenijih analitičkih metoda nije otkrivena. Zanimljivo je pomenuti da naš čuveni violinista Stefan Milenković svira na Stradivari violini, modelu Lial iz 1702. godine.

Danas – i u medicini
Do pre nekoliko godina, kod nas, upotreba lepkova za domaćinstvo svodila se na korišćenje tradicionalnih kontaktnih lepkova, gde se lepilo po principu – što više lepka, to bolji spoj.
Danas u kategoriju lepkova za domaćinstvo spadaju, pored kontaktnih lepkova, i super lepkovi na bazi cijanoakrilata, lepkovi za drvo, epoksidni lepkovi. Super lepkovi, ili cijanoakrilati, su kategorija koja je trenutno najzanimljivija potrošačima: uz malo lepka (samo na jednu površinu se nanosi lepak, a ne na obe kao kod kontaktnih lepkova) površine bivaju zalepljene nakon samo pet sekundi. Cijanoakrilati su otkriveni za vreme Drugog svetskog rata, a interesantno je da su ovi lepkovi tokom Vijetnamskog rata korišćeni i u medicinske svrhe – od njih su pravljeni specijalni sprejevi kojim su prskane rane povređenih, čime je zaustavljano njihovo krvarenje.

Henkel Jugoslavija d.o.o.
Divizija lepkovi i tehnologije